شیر مدارس؛ برنامه‌ای پنجاه‌ساله با چالش‌های تکراری

در همایش روز جهانی غذا که روز ۲۴ مهرماه ۱۴۰۴ در سالن همایش‌های هتل پارسیان کرمانشاه برگزار شد، بدریه سحرگاهی، کارشناس حوزه امنیت غذایی، با ارایه گزارشی کامل از روند برنامه شیر مدرسه ایران از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۴  ، به دلایل عدم موفقیت برنامه‌ی «شیر مدارس» در ایران پرداخت و عنوان کرد باوجودی که این برنامه به عنوان یک برنامه جهانی برد-برد و هزینه-صرفه در دنیا شناخته شده است اما همچنان چالش‌برانگیزترین برنامه‌های حمایتی تغذیه‌ای کشور دانست.
به گزارش خبرنگار میلکان، به گفته‌ی سحرگاهی، کشور ایران هم‌زمان با بیش از صد کشور دیگر توزیع شیر در مدارس را به عنوان قسمتی از برنامه تغذیه رایگان پیاده سازی کرده است ، اما برخلاف بسیاری از کشورها که آن را به‌عنوان سیاستی پایدار در سلامت و آموزش تثبیت کردند، در ایران هنوز از ثبات و بودجه‌ی مشخص برخوردار نیست.
بودجه‌ی ناپایدار؛ علت اصلی شکست
سحرگاهی تأکید کرد: «تا زمانی که برای برنامه‌ی شیر مدارس بودجه‌ی پایدار و مصوب در مجلس شورای اسلامی تعریف نشود، هر اقدام اجرایی در این حوزه مصداق آب در هاون کوبیدن است.»
او با اشاره به روند تاریخی اجرای این طرح گفت که از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۹، طرحی با عنوان تغذیه رایگان دانش‌آموزان اجرا می‌شد که شیر نیز بخشی از آن بود، اما پس از انقلاب و تا سال ۱۳۸۰ متوقف ماند. اجرای مجدد طرح در سال ۲۰۰۱ میلادی (۱۳۸۰ شمسی) با پوشش یک میلیون دانش‌آموز آغاز شد و در کمتر از پنج سال، در دوران اوج خود، به ۱۴/۵ میلیون نفر رسید.
سحرگاهی افزود: «در آن سال‌ها ، دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی، معلمان و حتی مهدکودک‌ها تحت پوشش بودند. اما پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۹، ردیف بودجه‌ی شیر مدارس حذف شد و روند پوشش به‌شدت کاهش یافت.»
از توقف کامل تا احیای ناکام
این کارشناس امنیت غذایی با ارائه‌ی آمارهای مقایسه‌ای گفت که در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹، برنامه‌ی شیر مدارس عملاً متوقف شد و هیچ دانش‌آموزی در سراسر کشور حتی یک وعده شیر رایگان دریافت نکرد. هرچند در سال ۱۴۰۱ به دستور رئیس‌جمهور وقت، شهید دکتر رئیسی، طرح مجدداً اجرا شد اما چون پشتوانه و بودجه‌ی مستقل نداشت  ، تنها هشت میلیون دانش‌آموز به‌طور محدود از آن بهره‌مند شدند.
در بیشتر سالها «میانگین دفعات توزیع شیر از ۷۰ نوبت در سال به حدود ۲۰ تا ۳۰ نوبت کاهش یافته است. در حالی‌که مطالبه‌ی واقعی دانش‌آموزان، ۷۰ وعده در سال است.»
اثر مستقیم بر سلامت و هوش کودکان
سحرگاهی در ادامه با استناد به ده‌ها پژوهش بین‌المللی، بر نقش شیر مدارس در ارتقای بهره‌ی هوشی و بهبود الگوی تغذیه‌ای نسل آینده تأکید کرد: «در کشورهایی که برنامه‌ی شیر مدارس تداوم داشته، علاوه بر رشد فیزیکی و ذهنی دانش‌آموزان، فرهنگ تغذیه‌ی سالم در خانواده‌ها هم تقویت شده است. اما در ایران، نبود چنین برنامه‌ای، زمینه‌ی گرایش کودکان به تنقلات ناسالم را افزایش داده است.»
او افزود که میانگین مصرف سرانه‌ی شیر در ایران از ۵۷ کیلوگرم در دهه‌ی ۱۳۶۰ به حدود ۲۳ کیلوگرم در سال‌های اخیر رسیده است؛ رقمی که بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است و زنگ خطر جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.
پیوند مستقیم با صنایع لبنی
در بخش دیگری از سخنانش، سحرگاهی به رابطه‌ی دوسویه‌ی میان مصرف شیر و وضعیت صنایع لبنی اشاره کرد: «زمانی که برنامه‌ی شیر مدارس به صورت پویا در حال اجرا بود، خود  ترویج فرهنگ‌ مصرف شیر و لبنیات در جامعه بود  به طوری که در استانی مانند کرمانشاه حدود ده کارخانه‌ی لبنی فعال داشتیم. امروزه با کاهش سرانه مصرف لبنیات و پیرو آن کاهش تقاضا برای مصرف فرآورده های لبنی، تعدادی از آن واحدها از چرخه‌ی فعالیت خارج شده‌اند.»
او پیشنهاد کرد که تخصیص بخشی از مالیات بر ارزش افزوده‌ی کارخانه‌های لبنی به برنامه‌ی شیر مدارس، می‌تواند الگویی برد-برد برای دولت، صنعت لبنی و جامعه باشد.
احیای حق فراموش‌شده
در پایان، سحرگاهی با اشاره به شعار امسال روز جهانی غذا «دست در دست برای غذای بهتر و آینده ای بهتر » گفت: «هیچ اقدام فوریتی و عملگرایانه ای به‌اندازه‌ی احیای برنامه‌ی شیر مدارس نمی‌تواند با این شعار هم‌راستا باشد. کشوری غنی مانند ایران با ده‌ها کارخانه‌ی تولید شیر استریل، نباید در تأمین حق اولیه‌ی کودکانش ناتوان بماند.»
او خواستار همکاری بیشتر و پافشاری سه وزارتخانه‌ی بهداشت، آموزش‌وپرورش و جهاد کشاورزی  برای تعیین ردیف بودجه‌ی دائمی برای شیر مدارس شد تا پرونده این برنامه‌،بعد نیم قرن به نتیجه برسد.