کرونا؛ ترسی که رنگ باخت

زینب امینی – میلکان- گروه اجتماعی
حدود ۱۵ ماه از اولین روزهایی که با ویروس منحوس «کرونا» دست به یقه شدیم می‌گذرد. انرژی و هزینه‌ی بسیار زیادی در این راه صرف کردیم. عزیزان زیادی را بطور ناگهانی از دست دادیم. انگار که در یک چرخه‌ی معیوب گرفتار آمده باشیم، هرچه می‌دویم به ابتدای مسیر برمی‌گردیم. هر موجی را که پشت سر می گذاریم برای موج بعدی آماده می شویم. طولانی شدن این پروسه و تحلیل رفتن توان و انرژی مردم به مرور باعث دلسردی شد و این روزها با وجود بالا رفتن آمارها و خستگی کادر درمان شاهد رنگ باختن اهمیت و ضرورت رعایت بهداشت و فاصله‌ی اجتماعی هستیم. انگار که ترس از بیماری تبدیل به بی‌تفاوتی شده است.
برآن شدیم تا گزارشی را در سطح شهر از افرادی تهیه کنیم که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند و از زبان خودشان دلیل این کار را متوجه شویم.
در قدم اول خستگی از طولانی شدن فراگیری این بیماری و نبود امید به درمان قطعی را در نگاه آنها یافتیم. اغلب از زندگی با ماسک، شستن دست‌ها و استفاده از الکل به تنگ آمده بودند و می‌پرسیدند: «چرا واکسیناسیون در ایران مانند دیگر کشورها انجام نمیشود؟»
عده ای دیگر نیز به کلی صورت مسئله را پاک کرده و وجود ویروس کرونا را تکذیب می‌کردند. اما از آنجا که آموزش درست برای مقابله با بیماری در درجه اول باید از خانواده شروع شود، وقتی بزرگترها نه تنها ماسک نمی‌زنند بلکه به کلی وجود بیماری را نادیده می‌گیرند، از کوچکترها نباید انتظار زیادی داشت.
عده‌ای نیز هستند که هنوز با ویروس منحوس کرونا روبرو نشده‌اند و از شدت درد و رنج ناشی از بیماری بی‌خبرند و شاید آن را همچون سرماخوردگی می‌دانند که با آن سطحی برخورد می‌کنند. نقطه‌ی مقابل این افراد، عده‌ای از همشهریان هستند که به خیال اینکه با تجربه‌ی این ویروس در جان خود در مقابل بیماری واکسینه و مقاوم شده‌اند دست از رعایت پروتکلها و رعایت فاصله اجتماعی کشیده‌اند.
بدون شک هیچکدام از این موارد توجیه مناسبی برای خارج شدن از زنجیره‌ی رعایت بهداشت و فاصله‌ی اجتماعی نیست. این روند فقط باعث اخلال در پروسه از بین بردن بیماری و مانع بازگشت به زندگی سالم گذشته می‌شود.
عدم اجرای درست مصوبات ستاد مقابله با کرونای استان و بی عدالتی در اجرای این مصوبات یکی دیگر از گله مندی های مردم است.
دستگاه ناظر و گزار ش دهنده تخلفات قدرت اجرایی ندارد
دکتر ابراهیم شکیبا معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه به تشریح خصوص عملکرد ستاد مقابله با کرونای استان و وضعیت پیش آمده در جامعه پرداخت و در پاسخ به این سوال که دلیل کمرنگ شدن اهمیت بیماری کرونا و لزوم بکارگیری دستورات و پروتکلهای بهداشتی چیست؟ دلیل این اتفاق را طولانی شدن بیماری و کاهش حساسیت مردم نسبت به موضوع دانست و گفت: وقتی بحران طولانی می‌شود جنبه بحرانی بودن رنگ می‌بازد و در نهایت رعایت پروتکلها کاهش پیدا می‌کند. در مقابل صدا و سیما که باید نقش پررنگی در فرهنگسازی و آموزش داشته باشد با کم‌توجهی به این مقوله و عدم استفاده‌ی مجریان و دست‌اندرکاران در رسانه‌ها مخصوصا در تلویزیون، نداشتن برنامه مدون و مستمر، اجرای برنامه‌های جمعی و سریال‌ها که ماسک بصورت کامل و صحیح استفاده نمیشود نیز بی‌تاثیر نبوده است.
وی با بیان اینکه متاسفانه تبلیغات کم اهمیت چون مواد غذایی به مراتب بیشتر از پیام‌های صحیح بهداشتی در این دوره بوده است اظهارداشت: اگرچه صدا و سیمای محلی فعالیت‌های مفیدی در این راستا داشته است اما مخاطبان صدا و سیمای ملی به مراتب بیشتر هستند و تاثیرپذیرتر!
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در خصوص قدرت اجرایی مصوبات ستاد کرونا و اجرا شدن آنها خاطرنشان ساخت: برای اجرایی شدن مصوبات حمایت استانداری و همکاری سایر ارگان‌های مرتبط با مصوبات پشت مصوبه است و برای نظارت بر اجرای مصوبات تیمی متشکل از نمایندگان دانشگاه علوم پزشکی، دادستانی، مدیرکل حراست و امنیتی انتظامی استانداری، اطلاعات و بازرسی تشکیل شده که با دستور مستقیم استاندار بر اجرای مصوبات به خصوص پروتکل های بهداشتی نظارت دارند. اختیارات در ستاد وجود دارد و مصوبات خوبی داریم ولی در اجرا و درعمل دچار مشکل هستیم.وی به عدم همکاری مستمر ارگان‎‌هایی که باید اقدامات اساسی از جمله پلمب اماکن و … را انجام دهند اشاره کرد و یادآور شد: دانشگاه علوم پزشکی به عنوان یک دستگاه ناظر و گزارش‌دهنده تخلفات می‌باشد و قدرت قانونی برای اجرای قانون در مورد متخلفین را ندارد. تعدادی از مصوبات در حیطه‌ی کار سیستم بهداشتی نبوده و مستلزم ورود قوه انتظامی و قضایی است. در حوزه معاونت بهداشتی به صورت روزانه گزارش تخلفات بهداشتی و عدم رعایت پروتکل‌ها به مقامات ذیربط ارسال می گردد و باید سایر ارگان‌ها و سازمان‌های مجری قانون برخورد مناسب با ناقضان پروتکل‌ها و قانون‌شکنان داشته باشند. البته تصمیمات کلان و کشوری هم بر مصوبات و اجرای استانی آنها تاثیرگذار می‌باشند.
شکیبا در پاسخ به این سوال که چرا قرنطینه طی یک پروسه‌ای بصورت مداوم انجام نمی شود تا بیماری بطور کامل ریشه‌کن شود اظهارداشت: مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم و خستگی مردم از در خانه ماندن امکان قرنطینه مداوم را از بین می‌برد. از طرفی قرنطینه و اجرای آن تابع تغییر شرایط و اعلام سیاست‌های کشوری است. ضمناً بخاطر وضعیت خاص قرارگیری استان در منطقه (مرز، ترانزیت و خروج کالا از مرز، قطب درمان در منطقه، وابستگیهای فرهنگی، خانوادگی و قومیتی در منطقه و الزام تردد، وسعت و پراکندگی منطقه و روستاها، وجود راه های متعدد جهت تردد و… ) امکان قرنطینه کامل و طولانی وجود ندارد. در مجموع قرنطینه در طولانی مدت مردم منطقه را دچار مشکل می‌کند و توصیه اول و اصلی رعایت پروتکلهای بهداشتی مانند اجتناب ازحضور در تجمعات، استفاده از ماسک، حفظ فاصله فیزیکی و کاهش تردد غیرضروری و همچنین آموزش مداوم و مستمر از طریق صدا و سیما می‌باشد.
وی در رابطه با بازگشایی‌های کوتاه‌ مدت، سفرهای نوروزی و حتی برگزاری مراسم‌های مذهبی که باعث اخلال در امر مبارزه با این ویروس می شود گفت:به هرحال با توجه به اینکه بیماری کووید- ۱۹ یک بیماری واگیر با قدرت سرایت بالاست؛ بی شک هر عاملی که باعث نزدیک شدن و تجمع افراد شود می تواند در گسترش بیماری و افزایش تعداد مبتلایان نقش داشته باشد. مسلماً سفرهای نوروزی، بازگشایی تالارها و برگزاری مراسم مختلف از جمله مراسم عروسی در ماه های اسفند و فروردین تاثیر فراوانی در ورود به موج چهارم داشت.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی عوامل شکسته شدن ترس مردم از کرونا و دلیل عدم رعایت پروتکل ها را علاوه بر طولانی شدن و کاهش حساسیت مردم نسبت به در معرض خطر قرار گرفتن،عادی‌انگاری موضوع، مشکلات اقتصادی و معیشتی، نگرش‌ها و باورهای غلط و الگوسازی‌های نادرست، عدم برخورد جدی با متخلفین، بی‌توجهی و کم‌شدن تاکید در رسانه‌های ملی و خستگی و بی‌انگیزه بودن مردم در کاهش میزان رعایت پروتکل ها بسیار تاثیرگذار می داند.
رسانه عامل اصلی بی‌تفاوتی مردم
امید منصوری فوقلیسانس و دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی نیز در گفتگو با میلکان به جنبه جامعه شناختی شکسته شدن ترس از این ویروس پرداخت و در پاسخ به اینکه چه اتفاقی می‌افتد که جامعه‌ حتی در مقابل بلایی که جان خود و عزیزانشان را تهدید می‌کند این‌چنین بی‌مسئولیت می‌شود گفت: چیزی که مشخص است عادی شدن این مسئله است. در قدم اول می‌توانیم به مهمترین عامل این اتفاق یعنی «رسانه‌ها» اشاره کنیم!
رسانه‌ها یکی از مهمترین واسطه‌های مردم و مسئولین هستند که قدرت بالایی در آنچه که عموما «فرهنگسازی» نامیده می‌شود دارند. نحوهی برخورد رسانه با یک پدیده مهمترین عامل توجه مردم به آن مسئله است. رسانه می‌تواند یک مسئله‌ی بسیار کوچک را به یک بحران تبدیل و یک بحران را به پایینترین درجه‌ی اهمیت برساند. کاری که رسانه در طول این مدت انجام داد «مواجه‌ی آماری» با موضوع کرونا بود.
آمارها زندگی را به عدد تبدیل می‌کنند. یک «انسان» زمانی‌که در آمار قرار می‌گیرد تبدیل به یک «عدد» شده و از ارزش انسانی آن کاسته می‌شود. وقتی فرزند یک خانواده، بزرگ یک قوم و سرپرست خانواده‌ای تبدیل به عدد شد به مرور مرگ آدم‌ها عادی می‌شود. این روند نزولی زمانی خودش را نشان می‌دهد که مسئولین ما از کمتر شدن ارقام مرگ و میر خوشحال هستند و دیگر چهره‌ی زشت مرگ کمرنگ شده است!
این جامعه شناس در خصوص ایفای نقش مهم و فرهنگساز رسانه‌ در مسئولیت خودش در این برهه اظهارداشت: آنچه رسانه‌ها منعکس کردند تصویری برای نشان دادن قدرت مهار مشکلات و مدیریت به هنگام بحران بود که خب آنچه در جامعه با آن روبرو بودیم چیزی خلاف آنچه دیدیم و شنیدیم بود. رسانه‌ها با عدم اطلاع رسانی به موقع و آمارهایی که گویی با رسیدن به یک واقعه‌ی خاص در تقویم دستخوش تغییراتی می‌شد که به مرور دستمایه‌ی طنز دوستان طنزپرداز شد، از اعتبار خود نزد مردم کم کرد.
وی در پاسخ به اینکه مسائلی که بیان شد می‌تواند دلیل بی‌اعتمادی مردم نسبت به رسانه‌ی ملی و گرایش آنها به سمت رسانه‌های بیگانه و فضاهای مجازی باشد؟ خاطرنشان ساخت: بله. این بی‌اعتمادی نسبت به رسانه‌ای که در واقع باید در جبهه‌ی مردم و در خدمت مردم می‌بود اما چنین عمل نکرده گاهی باعث شده که مردم به سمت رسانه‌های بیگانه جذب و آنها را دلسوز و حامی خود ببینند که شاید به خیال خود خبر موثق را در نهایت از زبان آنها بشنوند و بدانند که در اطرافشان چه میگذرد. که خود این امر در کنار پایین بودن اطلاعات و سواد رسانه‌ای ممکن است باعث بروز فجایع خیلی بزرگتری شود.
منصوری معتقد استکار دیگری که رسانه در این دوران انجام داد «مقصر سازی» مردم در بحران عظیم «اقتصاد و سلامت» بود و افزود: بحران امروز تنها محدود به سلامت مردم نیست. هموطنان ما بیشترین ضربه و شکست را در بحرانی متحمل شدند که هیچ نقشی در آن نداشتند. ریزش ارزش سهام در بازار بورس، از بین رفتن مشاغل کوچک و بدون پشتوانه در طی قرنطینه سازی‌ها و امثالهم مردم قشرضعیف ما را ضعیف‌تر کرد و مضاف بر آن به «خود مراقبتی» محکوم کرد. رعایت پروتکلها بار اقتصادی و هزینه‌های مضاعفی بود بر شانه‌های ضعیف! اگر به آمار دقت کنید اکثریت کسانی که رعایت نمی‌کنند کسانی هستند که از پس هزینه‌های ناشی از این مسئله برنیامده‌اند و البته برای این مسئله آمار دقیق و دسته‌بندی قطعی نداریم!
وی در پاسخ به اینکه تمام مواردی که گفتید درست اما نمی‌توانیم دسته‌بندی آخر را خیلی منصفانه بدانیم. گرچه موافق هستیم که رعایت پروتکل نیازمند دارا بودن شرایط هست اما گاهی رعایت نکردن مساوی با نزدن ماسک نیست. افراد توانمندی وجود دارند که با سفرهای غیرضروری و حضور در دورهمی‌ها عملا رعایت فاصله اجتماعی را نادیده می‌گیرند و می‌شود گفت که «مسئولیت پذیری» ازبین رفته است. اینکه فردی با اطلاع از آسیب‌های قطع زنجیره‌ی رعایت بهداشت به جان خود و عزیزان ضربه بزند از چه چیزی نشات میگیرد؟بیان داشت: بخشی از این اتفاق به همان شکاف بین مردم و دولت برمیگردد که مردم ناآگاه حتی وجود کرونا را انکار و اغلب آن را سیاستی از طرف دولت می‌خوانند. اگر غیر از این باشد نیز مردم به دلیل محقق نشدن خواسته‌هایشان و براورده نشدن نیازمندی‌های خود در دوران قرنطینه که بخشی از آن می‌تواند جبران نشدن تعطیلی کسب و کارشان باشد، رابطه‌ی ‌چندان دوستانه‌ای با دولت و رسانه ندارند. ضررهایی که قشر ضعیف جامعه متحمل شده باعث خشم، نارضایتی و بی‌تفاوتی نسبت به خودشان و هموطنانشان شده و اینها «بی‌حسی اخلاقی» و «بی‌حسی عاطفی» را به همراه خواهد داشت.
پس عجیب نیست اگر این حجم از بی‌تفاوتی نسبت به خود، اطرافیان و آینده‌ی نامعلوم را از سمت مردم شاهد باشیم.
در آخر اگر فارغ از یافتن «مقصر» کمی به خودمان بیاییم و حس مسئولیت پذیری را در خود بیدار کنیم، پی خواهیم برد که این روند غیراخلاقی رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی که هم‌اکنون تنها راه مصونیت در برابر بیماری است که آیندهی مشخص و روشنی برای آن دیده نمی‌شود، تنها به ضرر خودمان تمام خواهد شد.
حداقل ما به فکر خودمان باشیم.