• امروز : پنج شنبه - ۹ فروردین - ۱۴۰۳
  • برابر با : Thursday - 28 March - 2024
0
بازنشرگزارشی از زندگی عشایر ایل زوله در کوههای شاهو

و تو چه میدانی چیست؟! زندگی عشایری … / دام رگ حیات عشایر است

  • کد خبر : 11318
  • 04 تیر 1399 - 4:28
و تو چه میدانی چیست؟! زندگی عشایری … / دام رگ حیات عشایر است

عبدالله مرادی – میلکان تو چه میدانی چیست؟! دلهره مادری که فرزندانش را در دل کوه بزرگ میکند، مردی که تمام سرمایه اش با یک ویروس دامی به خطر میافتد، زنی که با تمام توان و وقت شبانه روزی به فکر بهره‌وری محصولات دامی است، کودکی که اوقات فراغت از تحصیلش را به گله‌داری و […]

عبدالله مرادی – میلکان

تو چه میدانی چیست؟! دلهره مادری که فرزندانش را در دل کوه بزرگ میکند، مردی که تمام سرمایه اش با یک ویروس دامی به خطر میافتد، زنی که با تمام توان و وقت شبانه روزی به فکر بهره‌وری محصولات دامی است، کودکی که اوقات فراغت از تحصیلش را به گله‌داری و دست و پنجه نرم کردن با حیوانات درنده و یا حداقل استرس حمله کردن آن‌ها به گله سپری میکند، کودک خردسالی که چند ماه به خاطر شرایط بیماری باید در شرایط استریل و مراقبت های ویژه باشد اما به خاطر زندگی عشایری باید به همراه خانواده به دل کوه بیاید.
اقتصاد مقاومتی با تمام مختصاتاش اینجا در زندگی عشایری معنی پیدا میکند .
در سفر یک هفته ای که تیرماه ۲سال پیش به منطقه شاهو و زندگی با عشایر مهربان و مهمان نواز داشتم شاهد بخش کوچکی از سختی و مشکلات زندگی آنها بودم که در این گزارش به نکاتی از این سفر اشاره میکنم.
تعدادی از خانوادههای عشایر ایل زوله فصل بهار را در دل کوههای شاهو سپری می کنند. در زندگی آنها سختی، مشقت، تلخی و شیرینی نهفته است که کسی جز خود آنها قدرت درک و تحمل آن را ندارد.
منطقه ییلاقی شاهو مرتعی است که بخشی از آن در استان کردستان است و بخشی دیگر در استان کرمانشاه واقع شده است. زندگی در شرایط ویژه این خانواده ها کاملا منحصر به فرد است هم از لحاظ سختی و هم از لحاظ لذتهای زندگی .
موقعیت جغرافیایی سخت و صعب العبور بودن منطقه شرایطی پیش آورده که حتی گردشگران و کوهنوردان نیز کمتر گذرشان به این منطقه می‌افتد.
پس از رسیدن به روستای تنگیور -یکی از روستاهای کامیاران- با وانت سایپا مسیر کوهستانی را حدود نیم ساعته طی کردیم. این جاده بخش زیادی از مشکل رسیدن به مقصد را همواره کرده است.
چشمه «هانی» آخرین نقطه جاده خاکی بود که میتوانستیم با اتومبیل برویم. باید از چشمه هانی به بعد را کوهپیمایی میکردیم. پس از حدود سه ساعت پیادهروی به سکونت گاه موقت عشایر رسیدیم .
این خانواده ها مرتع خریداری شده از اهالی بومی منطقه، که کوهها را ارثیه آبا واجدادی خود میدانند را میان خود تقسیم کرده و به صورت سه خانوادهای در کنار هم سکنا گزیده بودند. خانوادهای دیگر این ایل نیز به فاصله چند کوه در نقطه ای دیگر مستقر بودند.
پس از رسیدن به اولین میلکان و استقبال گرم و صمیمی عشایر دکتر دامپزشکی که همراه ما به منطقه آمده بود به معاینه دامهای این عشایر پرداخت. دامهای عشایر ساکن کوه شاهو حدود ۱۰ هزار راس بود که با بیماری تب برفکی دست و پنجه نرم می‌کردند. آنها ضمن تقدیر از دکتر دامپزشک که این مسیر را برای معاینه دامها آمده است میگویند:”در طول تمام این سالهایی که در کوههای شاهو به ییلاق می آمدهاند سابقه نداشته است دامپزشکی به این منطقه آمده باشد “. «دکتر یاسر علیزاده» سرپرست وقت اداره دامپزشکی شهرستان روانسر پس از معاینه و تایید بیماری برخی دامهای گله این خانوادهها تا غروب نشده باید به روانسر برمی‌گشت تا اقدام به تهیه واکسن و اعزام تیم تزریق واکسن به این منطقه کند. تو چه میدانی چیست؟! سلامت دامهای عشایر.
دامداری شغل اصلی که نه؛ تمام زندگی این مردم است. دامهایی که هر روز در معرض خطرهای مختلف بیماری، حمله گرگ و حیوانات درنده، مار و سقوط از صخره قرار دارند. بیماریهای دامی که با توجه به صعب‌العبور بودن مسیرها هر کدام از این دامداران را بر اساس تجاربی که سالها به دست آورده اند به یک دامپزشک مبدل کرده است. معمولا داروهای قابل تهیه و معمول را در اختیار دارند. اغلب اقدام به تجویز و تزریق خودسرانه برای دامها نیز می‌کنند. به واسطه واگیر بودن اکثر بیماریهای دامی عشایر باید با علائم بیماریها آشنا باشند و با مشاهده کوچکترین مشکل آن را مداوا کنند.
تنها سرمایه عشایر، در معرض خطرهای متعدد و متنوعی قرار دارد، از بیماری که بگذریم مار گزیدگی و حمله حیوانات درنده و سقوط از ارتفاع و ریزش کوه نیز از دیگر بلایایی است که دامهای عشایر با آن دست و پنجه نرم می کنند. تو چه میدانی چیست؟! مراقبت از تمام زندگی در کوه.
ظهر اولین روزی که میهمان عشایر بودیم از فرط خستگی مسیر خواستم بخوابم اما دود هیزم سوخته که در اجاق سنگی به آسمان میرفت اجازه خوابیدن را نمیداد نه اینکه دود اذیت کننده ای داشته باشد، بلکه با سوختن هیزم داخل اجاق عطری به مشامم می خورد که قابل توصیف نیست. صدای برههای چند روزه ای که در گوشهای از چادر برایشان با “چیغ” اتاقکی ساخته بودند همچون لالایی گوش نواز به خواب دعوتم کرد.
آب در اینجا به معنی واقعی مایه حیات است. اهمیت آب آنقدر در این منطقه مهم است که بزرگ این خانواده می گفت:” وه شاهو رون داند برشه آود نرشه” ( در شاهو روغن حیوانی اگر بریزد اهمیتاش به اندازه ریختن آب نیست). کوه شاهو با وجود سردسیر بودن و بارشهای فراوان برف و باران به خاطر توپوگرافی خاص کوههایش همه آبها به دل کوه ریخته می شوند و منبع آب و چشمه آن محدود است.
در گستره این کوه تنها چشمه “کانی گلینه “ منبع آب شرب این خانوادهها است که برداشت از آن را نوبتی کردهبودند. آب این چشمه علاوه بر اینکه محدود است از محل زندگی عشایر نیز فاصله دارد. برای آوردن چند ظرف ۱۰ تا ۱۵ لیتری و چند «کنه» -مشک مخصوص جای آب- از این چشمه باید مسافت چند ساعته را با الاغ طی کنی و در پای چشمه با ظرافت خاص و آرامش از چشمه آب برداری که چشمه گل آلود نشود. برای هر بار آب آوردن حدود نصف روز زمان نیاز است و باید این کار تقریبا هر روز و یا یکروز در میان انجام شود. وه تو چه میدانی چیست! ارزش آبی که در بین سنگها به سختی جمع می شود.
یکی دیگر از منابع آب عشایر که بیشتر برای شست و شو و شرب دامها مورد استفاده قرار می گیرد و مهم تر از آب چشمه است “برفاب“ است که از آب شدن مقدار برفهای باقی مانده از بارشهای زمستانی در برخی نقاط کوه که در سایه است به دست میآید.
برف که آب می شود در گودال پایین دست ریخته میشود. وجود برف زمان حضور عشایر در هر نقطه را مشخص می کند. عشایر گاهی اوقات علیرغم وجود مرتع و چراگاه به دلیل نبود آب برای دامهایشان مجبور به کوچ میشوند.
بخشهایی از برفها که در یخچالهای طبیعی دل صخرهها ذخیره شده برای مصرف خوراکی برداشت می‌شود و از آن برای خنک کردن دوغ، آب و گاهی تهیه چایی استفاده می شود. گاهی نیز بر روی همین چند تکه برف شیره انگور می ریزند و به عنوان یک دسر سرو می‌کنند.
زندگی عشایری با وجود تمام این سختی هایی که دارد، استفاده از محصولات ارگانیک و طبیعی نعمتی بزرگ برای سلامتی آنها محسوب می شود. دوشیدن شیر گوسفندان یکی از کارهای شیرین این مردم است.
تمام خانواده بسیج میشوند که گوسفندانی را که از چرا آمده اند را به سمت محلی هدایت کنند. معمولا مادر خانواده به همراه یکی از پسرها می نشیند و با گرفتن گوسفند توسط پسر با دستان مهربان مادر شیر گوسفند دوشیده می شود. بر خلاف دام روستاییان از دام عشایر شیر کمتری دوشیده می شود و بخش زیادی از آن را می گذارند تا برهها استفاده کنند. برخی از گوسفندان آرام می ایستند تا توسط زن خانه دوشیده شوند اما اغلب آنها سعی دارند از این مرحله فرار کنند گاهی از روی سر زن می پرند و ضربه ای نیز به دست و پشت او می زنند. همین دوشیدن شیر که به نظر ساده می آید انرژی زیادی از زنان عشایر را که بیشترین زحمات و کارهای خانواده بر دوش آنهاست میگیرد.
صاف کردن شیر دوشیده شده و گذراندن آن از پارچه مخصوص” شیر پالو” آن را آماده جوشیدن بر روی اجاق سنگی که تنها منبع حرارتی آنها است می‌کند. به شیر جوشیده مایه می زنند و در دیگ بزرگی به ماست تبدیل میکنند. ماست کاملا سنتی و ارگانیک فردای آن روز آماده است. ماست در مشکی ریخته می شود که معمولا از پوست گاو تهیه میشود. مشک از سه پایه چوبی “مالار” آویزان می‌شود تا پس از ریختن مقداری آب آماده زدن شود. مشک با طناب هایی که به چوب وسط مشک”ناونویرک” که از چوبهای ابتدا و انتهای مشک”دسا الخورد” بیرون زده است آویزان می شود و با حرکت عقب و جلو کردن آن که توسط زن عشایر انجام می شود ماست را در دل خود میزند.
آواز مشكه زنی كه تسكين روح زن مشكه زن است، موسيقی آهنگينی است كه گذشت ساعات پرزحمت را آسان می سازد، در آوازهای مشك زنی، طبيعت ساده و بی آلايش زن ايل را می توان يافت، كافيست به معنای اين اشعار دقت كرد تا دنيايی از نجابت و پاكی را در آنها بيابی.
اين آوازها كه با حركت رفت و برگشت مشك همخوانی دارند،از لطيفترين نواهای عاميانه اند. در حقيقت صدای بهم خوردن دوغ، زنگوله آویزان به مشک و حرکت چوب با موسيقی زيركلام زنی كه تمام توان خود در کتف‌هایش را ارزانی مشک میكند، تا خانواده از حاصل آن بهرهمند شود آوای زیبای طبیعت عشایر است. حدودا برای تهیه هر مشک دوغ یک ساعت و نیم تا ۲ زمان نیاز است و در این مدت زن پرتوان عشایر حدودا در هر دقیقه ۴۰ تا ۵۰ بار این مشک را هل می دهد و به سمت خودش می کشد.
در مراحل تهیه دوغ و کره چندین بار در مشک باز می شود و در مراحل مختلف مورد بازدید قرار می گیرد و گاهی به آن آب اضافه می شود و گاهی دوغ از آن جدا می شود و بخشی برای جداسازی کره مجدد در مشک باقی می ماند. یکی از محصولات میانی که گاهی اوقات از آن استحصال می شود “کف کره” نام دارد که یک مرحله قبل از تبدیل شدن چربی ماست به کره است و ما نیز از آن بی نصیب نماندیم.
کار مشک وقتی به پایان می رسد که دوغ و کره از هم جدا می شود و برای فرآوری محصولات بعدی آماده می شود . کره محلی این فصل با توجه به تغذیه گوسفندان از گیاهان بهاری کوه شاهو عطر و مزه ای وصف نا پذیر دارد. از کره، روغن حیوانی تهیه می شود و از دوغ پس از حرارت دادن پنیر محلی”شیراز” تهیه می شود و از شیراز کشک تهیه می شود.
حضور عشایر در این کوهها و چرای دامها در این مراتع موجب شده است که کمتر شاهد آتش سوزی در این مناطق باشیم.
هیزم تنها منبع انرژی خانوادههای عشایر در کوه شاهو است. طبیعت شاهو به گونهای است که درختی در آن نمیروید و تنها تعدادی محدود بوتههای بادام وحشی “تنگز” و آلبالوی وحشی”بلالوک” و گون در آن می روید. عشایر برای جمع آوری چوب های خشک همین بوته های محدود و ساقه های متصل به ریشه خشک شده “قوتو” نیز باید زمان زیادی صرف کنند و در نقاط مختلف جمع آوری کنند. عشایر بهترین حافظان محیط زیست هستند و می دانند که اگر همین بوتههای محدود را کامل از بین ببرند برای سالهای آینده دیگر همین مقدار محدود هیزم را نیز نخواهند داشت.
آنها با همین چند تکه هیزم باید اجاق سنگی داخل سیاه چادر را روشن نگاه دارند . اجاقی که هم برای آب چایی، جوشاندن شیر و دوغ و پخت و پز و حمام استفاده می شود و هم برای گرم و روشن نگاه داشتن داخل سیاه چادر.
سرمای هوا در شبهای شاهو حتی در این فصل نیز سخت و استخوان سوز است. سیاه چادر و چیغهای اطراف آن نیز نمی تواند در برابر سرمای این کوهستان حفاظت آنچنانی داشته باشد. برای خوابیدن اگر حمله گرگها به گله و پارس کردن سگ ها اجازه بدهد باید آنقدر پتو و لحاف روی خودت بزنی که دیگر امکان “وول خوردن”در خواب را نداری . وتو چه میدانی چیست؟! لرزیدن در سرمای کوهستان.
نان، قوت لایموت و یکی از غذا های اصلی این خانواده ها است. امکان انبار کردن آرد به خاطر نبود جا و رطوبت بالا وجود ندارد و هر بار برای تهیه آرد باید دو یا سه کیسه از کرمانشاه تهیه شود و به آنجا ارسال شود تا با مشقت و سختی به دست خانواده برسد . اما این سختیها می ارزد به عطر نان ساجی که روی ساج پخته و با هیزم و گون خشک حرارت می بیند .
تهیه غذا و بچه داری و شستشو و رفت و روب و گاهی به چرا بردن بره ها تنها بخشی از کارهایی است که زنان عشایر انجام می دهند . این مدت از نزدیک شاهد زندگی آنها بودم، تعجبم از این بود که چطور وقت کم نمی آورند. فکر میکنم چند ساعتی از روز بعد قرض می گیرند تا کارهای شبانه روز گذشته را انجام بدهند.
شرایط زندگی زنان عشایری که فرزند کوچک دارند خیلی متفاوت تر و سخت است. عروس خانه در تمام کارها همراه و همگام با مادر شوهرش کار می کند. فرزندان کوچک آنها گاهی بر دوش مادر و گاهی بر دوش مادر بزرگش است . کودکان عشایر تنها با چند تکه اسباب بازی و قاشق و کاسه فلزی مشغول بازی هستند .
مادری کردن و پرورش فرزند در زندگی شهری نیز سخت شده است، چه برسد به این جا و در دل این کوهها.
عزم برگشت و ترک شاهو را داشتیم ، به نزدیکی‌های چشمه هانی که رسیدیم یکی از میزبانان با ما تماس گرفت و گفت:اگر سوار ماشین نشدهاید بمانید که ماهم با شما بیاییم. پسرمان را مار نیش زده است. ما که از این خانواده مهمان نواز خدا حافظی کرده و به سمت چشمه هانی حرکت میکنیم، پسر خانواده با دلهره و استرس به سیاه چادر بر می گردد و می گوید که مار او را نیش زده است . چگونه می شود حال مادری را درک کرد که پسر ۸ ساله اش را مار نیش زده و باید مسیر کوهستانی سه تا چهار ساعته را پیاده و یا سوار بر الاغ طی کند و او را به اولین نقطه ای برساند که امکان حضور ماشین وجود دارد. و تو چه میدانی چیست؟! دلهره مادری که سم مار در تن فرزندش در حال پخش شدن است.
اگر ماشین نباشد باید تماس بگیرند که ماشینی از روستاهای اطراف که حداقل یک ساعت فاصله دارد به یاری آنها بیاید. پس از چند ساعت پیاده روی کودک را به وسیله پاترولی که مسیر کوهستانی خاکی را طی می کند به بیمارستان کامیاران رساندیم در حالی که ۶ ساعت از مارگزیدگی می گذشت بدون اینکه کاری برای کودک انجام شود مجبور شدیم آن را به بیمارستان محمدکرمانشاهی بیاوریم. در بخش اورژانس بیمارستان محمد کرمانشاهی به محض مشاهده ورم پا و جای نیش، مار گزیدگی تشخیص داده شد و اقدامات اولیه انجام و پس از انجام آزمایشهای لازم چند روزی این پسر مهمان آنها بود.
مدیران استان که گاهی به داخل سیاه چادرهای تشریفاتی دعوت می شوید، چه می دانی چیست؟! زندگی عشایری و سختی های شبانه روزی آنها؟ مدیری که پشت میز مینشینی اگر بیماری باشد اعلام می کنی و اگر واکسنی زده بشود آنرا گزارش خبری می کنی ، تو چه می دانی! بیماری دام چه لطمه ای به یک خانواده عشایری می زند. مدیری که هر هفته برای حضور در جلسات ایجاد اشتغال و اقتصاد مقاومتی و جهش تولید حق جلسه میگیری کدام کمک و تسهیلات را در اختیار این خانوادهها قرار داده ای که اقتصاد مقاومتی و اشتغال پایدار را عینا اجرایی کرده اند؟ و مدیر امور بانوان استانداری تو چه می دانی زنان عشایر که بخش قابل توجهی از زنان این سرزمین را تشکیل می دهند با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می کنند .
و تو چه می دانی چیست! زندگی عشایری …

لینک کوتاه : https://www.milkanonline.ir/?p=11318

برچسب ها

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0
قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.